Παρά το γεγονός ότι η Κρήτη τελικά καταλήφθηκε από τις δυνάμεις του Άξονα, οι Κρητικοί αρνήθηκαν να υποταγούν στο Γερμανό κατακτητή. Πολλοί από τους πολεμιστές όχι μόνο δεν κατέθεσαν τα όπλα, παρά τα σκληρά αντίποινα των κατακτητών και τη χορήγηση αμνηστείας, αλλά κατέφυγαν στα βουνά συνεχίζοντας τον αγώνα με τη μορφή του αντάρτικου.
Γράφει ο Μάρκος Δοντάς
Πολιτικός Επιστήμονας – Ιστορικός Ερευνητής MSc. European & International Studies
Μέρος 2ον
Στις 2 Ιουνίου 1941 μια ομάδα Κρητών ανταρτών υπό την ηγεσία του καπετάν Εμμανουήλ Μπαντουβά, ορκίζεται να συνεχίσει τον αγώνα μέχρις εσχάτων. Η ιστορική αυτή ορκωμοσία πραγματοποιήθηκε πλησίον του χωριού Άγιος Σύλλας στη σπηλιά Χαμαμουτζή, από τον ιερομόναχο Σοφρώνιο Ρουμπάκη, μετέπειτα ηγούμενο της Μονής Επάνω Σήφη Ηρακλείου.
Το κείμενο του όρκου που έχει αναγραφεί σε ειδική μαρμάρινη στήλη στο Ηρώο Αντιστάσεως που ανεγέρθη στο Ηράκλειο ήταν το ακόλουθο: «Ορκιζόμεθα να συνεχίσωμεν τον αγώνα εναντίον του κατακτητού της πατρίδος μας μέχρι της απελευθερώσεως και της τελευταίας γωνιάς της Ελλάδας. Διαθέτομεν τους εαυτούς μας, την οικογένειά μας και ολόκληρη την οικονομικήν μας υπόστασιν. Σύνθημά μας, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ή ΘΑΝΑΤΟΣ».
Μαθαίνοντας τις εξελίξεις αυτές ο καπετάν Γρηγοράκης ή «Σατανάς» ξαναμάζεψε τους φίλους και μαχητές της ομάδας του και τόνισε την ανάγκη συνέχισης του αγώνα εναντίον των ναζιστών από ομάδες αντίστασης με κοινή όμως δράση και οργάνωση. Στη συνέχεια σύσσωμη η ομάδα «Σατανάς» ασχολήθηκε με την περισυλλογή, περίθαλψη και διαφυγή στην Αίγυπτο των Άγγλων στρατιωτών που πολέμησαν τους Γερμανούς κατά την εισβολή και είχαν εγκλωβιστεί στην Κρήτη. Ο καπετάν Αντώνιος Γρηγοράκης ασχολήθηκε επίσης με την οργάνωση της παθητικής αντίστασης των Κρητικών που είχαν συνδέσεις με τις ομάδες αντίστασης και έμεναν σε πόλεις.
Ήρθε, λοιπόν, σε επαφή με τους άλλους οπλαρχηγούς της Κρήτης, Εμμανουήλ Μπαντουβά, Γεώργιο Πετρακογιώργη, Ιωάννη Στεφανογιάννη ή Δραμουντάνη, Μιχαήλ Ξυλούρη και τον αντισυνταγματάρχη Ευάγγελο Χαιρέτη και έθεσαν τις βάσεις για μια συλλογική ένοπλη αντάρτικη δράση σε όλη το νησί.
Τον Αύγουστο του 1941 ο Αντώνιος Γρηγοράκης και οι υπόλοιποι Κρήτες οπλαρχηγοί, διαφόρων αντάρτικων ομάδων ή οργανώσεων, αναχώρησαν όλοι μαζί για τη Μέση Ανατολή, όπου και ήρθαν σε επαφή με την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση του Εμμανουήλ Τσουδερού και με το Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής. Πήραν συγκεκριμένες οδηγίες και κατευθύνσεις για συνέχιση του αγώνα και την οργάνωση πυρήνα κατασκοπείας σε συνεργασία με Άγγλους, που θα έρχονταν μυστικά στην Κρήτη.
Ο καπετάν Γρηγοράκης ή «Σατανάς» επέστρεψε στην Κρήτη τον Οκτώβριο του 1941 συνοδευόμενος από τον Άγγλο αξιωματικό Τζάκ Σμίθ Χιούζ (Jack – Smith Huhges) επικεφαλή του «Γραφείου Αντικατασκοπίας Κρήτης», ο οποίος έφερε μαζί του και τον πρώτο μυστικό ασύρματο που εγκαταστάθηκε στο νησί κατά την κατοχή.
Αποστολή του Χιούζ ήταν να έρθει σε επαφή με τον Κρήτα συνταγματάρχη Ανδρέα Παπαδάκη που είχε συναντήσει κατά τη μάχη με τους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές και τον είχε βοηθήσει να διαφύγει την αιχμαλωσία. Σκοπός του Χιούζ ήταν να εγκαταστήσει τον ασύρματο σε μια απομονωμένη οικία που διέθετε ο Παπαδάκης στα Λευκά Όρη και να συντονίσει τη δράση του με τους άλλους πιθανούς αντιστασιακούς ηγέτες, στο δυτικό τομέα του νησιού.
Στον ανατολικό τομέα είχαν ήδη οργανωθεί δύο αντάρτικες ομάδες και για να εποπτεύει το Συμμαχικό Στρατηγείο τη δράση τους, εστάλη εκεί ένας άλλος Άγγλος αξιωματικός το Νοέμβρη του 1941. Ο Γρηγοράκης ενημέρωσε και άλλους οπλαρχηγούς μικρότερων αντιστασιακών ομάδων και όλοι μαζί άρχισαν με οδηγίες του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής και της ελληνικής κυβέρνησης του Καϊρου, τη συντονισμένη δράση εναντίον των κατακτητών.
Ένα από τα κύρια μελήματα του «Σατανά» ήταν να οργανώσει τον άμαχο πληθυσμό της Κρήτης και να εντείνει την προπαγάνδα για να τονώσει το πατριωτικό αίσθημα των κατοίκων. Επίσης, προώθησε τον ασύρματο σε ασφαλές μέρος, μέχρις ότου αυτός φτάσει στον τελικό του προορισμό και φρόντισε να εξασφαλισθεί ανεμπόδιστα στην ύπαιθρο και τις πόλεις, η ασφαλής κίνηση των Άγγλων πρακτόρων και του Χιούζ.
«Σουμπερίτες», η άλλη περίπτωση του χωριού Κρουσώνας
Το Μάιο του 1942 στη δεύτερη σύσκεψη των οπλαρχηγών της Κρήτης, υπό την ηγεσία του «Σατανά», στη θέση «Μύθια» του Ψηλορείτη, αποφασίσθηκε η εκτέλεση πρακτόρων των Γερμανών και άλλων φίλων τους, που είχαν αποθρασυνθεί και προέβησαν σε δολοφονίες αθώων πολιτών. Ειδικά για τον Κρουσώνα αποφασίστηκε να εκτελεσθούν οι Τζουλιάδες (οικογένεια Τζουλιά) τους οποίους είχε προσεγγίσει ο αρχηγός της Γερμανικής κατασκοπίας του Ηρακλείου Χάρτμαν (Ηartmann) και τους είχε καταστήσει όργανά του. Την αποστολή αυτή ανέλαβαν και έφεραν σε πέρας τέσσερις Κρουσανιώτες αντάρτες της ομάδας του Αντώνη Γρηγοράκη.
Η ενέργεια αυτή της ομάδας του «Σατανά», κατά της οικογένειας Τζουλιά, είχε δραματικές συνέπειες. Οι Γερμανοί κατέφθασαν αμέσως στον Κρουσώνα και έκαψαν 17 σπίτια. Η εκτέλεση αυτή είχε ιδιαίτερη σημασία και συμβολισμό. Με βάση τα φιλογερμανικά αισθήματα της συγκεκριμένης οικογένειας, οι Γερμανοί μπόρεσαν να σχηματίσουν μια ομάδα από Κρουσανιώτες προδότες που την ονόμασαν «Σώμα Κυνηγών» ή «Καταδιωτκτική Ομάδα Σούμπερτ» (Jagdkommando Schubert). Η ομάδα αυτή διέπραξε διάφορες βαρβαρότητες, όχι μόνο στην Κρήτη, αλλά και σε διάφορες άλλες περιοχές της κατεχόμενης Ελλάδας (κυρίως στη Μακεδονία). Την ομάδα, ίδρυσε ο λοχίας Φριτς Σούμπερτ (Fritz Schubert), ο οποίος μετά το τέλος του πολέμου συνελήφθη, δικάστηκε και εκτελέστηκε ως εγκληματίας πολέμου, από το Ειδικό Δικαστήριο Εγκληματιών Πολέμου στην Αθήνα, στις 22 Οκτωβρίου του 1947.
Ήδη από τις αρχές του 1942, ήταν σπάνιο ακόμη και το πιο απόμερο χωριό να μην είχε τουλάχιστον ένα κρυφό πληροφοριοδότη γνωστό ως V-Mann, δηλαδή «έμπιστο». Τα δίκτυα της γερμανικής αντικατασκοπίας προσέγγισαν κοινοτάρχες πρόθυμους για συνεργασία, ενώ είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι τέτοια όργανα, ως επί το πλείστον ήταν οπαδοί του Λαϊκού Κόμματος, δηλαδή αντιβενιζελικοί, στους οποίους οι γερμανικές αρχές στηρίχθηκαν όταν πρωτοήρθαν στην Κρήτη. Η συγκεκριμένη επισήμανση φωτογραφίζει τους κατοίκους του Κρουσώνα Ηρακλείου, του χωριού με το πιο μελανό κατοχικό μητρώο στην Κρήτη, από το οποίο ο Σούμπερτ στρατολόγησε 45 άτομα τα οποία και αποτέλεσαν τον σκληρό πυρήνα του «Σώματος Κυνηγών» του, με πρωτοπόρα τα μέλη της οικογένειας του Μιχάλη Τζουλιά .
Πώς εξηγείται όμως μια τόσο ομόθυμη προθυμία, σε τόσο πρώιμο στάδιο (Ιανουάριος 1942) και μάλιστα στο τελευταίο μέρος της Ελλάδας που θα περίμενε κανείς να συναντήσει γερμανόφιλους, φιλοναζιστές Έλληνες; Η εμφάνιση αυτής της δυναμικής φωλιάς φιλοναζιστών οφειλόταν κατά κύριο λόγο στη «γερμανοφροσύνη» της οικογένειας Τζουλιά, που ανήκε στην εύπορη τάξη του χωριού και ασκούσε επιρροή σε Κρουσανιώτες με τους οποίους διατηρούσε δεσμούς συγγένειας, αγχιστείας, συντεκνίας ή παρόμοιων πολιτικών πεποιθήσεων κατά αντιδιαστολή με τη γενικότερη «αγγλοφιλία» που εξέφραζε η συντριπτική πλειοψηφία του χωριού που ήταν μέλη της ομάδας Γρηγοράκη και φυσικά βενιζελικοί.
Από το Μάιο του 1942, οπότε σημειώθηκαν οι πρώτοι φόνοι βεντέτες ανάμεσα στους Τζουλιάδες και την ομάδα τού επίσης Κρουσανιώτη Γρηγοράκη, το χωριό θα μεταβληθεί σε πυρήνα του ένοπλου δωσιλογισμού στην Κρήτη και επίκεντρο εγκληματικών δραστηριοτήτων.
Ποιοι ήταν όμως πραγματικά οι «Σουμπερίτες»; To μεγαλύτερο ποσοστό των «Σουμπεριτών», όπως τους αποκαλούσαν οι υπόλοιποι Κρητικοί, ήταν κυρίως, άτομα κατώτερης κοινωνικής και οικονομικής στάθμης, μικροί γεωργοί ,αγροφύλακες, άνεργοι, τυχοδιώκτες, ζωοκλέφτες και λοιποί κλέφτες, τα οποία παρακινήθηκαν να συνεργασθούν με το Γερμανό κατακτητή, βασικά από την επιθυμία του πλουτισμού, μέσω της συστηματικής λεηλασίας.
Σε μια μικρότερη μερίδα εθελοντών συνετέλεσαν στην ένταξη τους στον προδοτικό αυτό σχηματισμό, κυρίως η γερμανοφιλία, οι προσωπικές ή οικογενειακές διαφορές, οι κομματικές έριδες και σε ελάχιστες περιπτώσεις, ο εξαναγκασμός από τον κατακτητή. Αυτό που υπονοείται στο σημείο αυτό, είναι το γεγονός ότι οι ανείπωτες αγριότητες των Κρουσανιωτών «Σουμπεριτών», που επί δυόμισι χρόνια πρωτοστάτησαν σε καταδόσεις, δολοφονίες και λεηλασίες από το Λασίθι, μέχρι τα ορεινά χωριά της Πέλλας στη Μακεδονία, τροφοδοτούνταν σε μεγάλο βαθμό από την περιθωριακότητα τους.
Πέρα από τη δεδομένη ροπή του ντόπιου κρητικού πληθυσμού στην οπλοκατοχή και οπλοχρησία και τις παραδοσιακές συνήθεις διαμάχες και διενέξεις με βάση τις προσωπικές, οικογενειακές και κομματικές διαφορές, οι οποίες συχνά κατέληγαν σε βίαιες συγκρούσεις, ήταν οι συνθήκες της γερμανικής κατοχής στην Κρήτη τέτοιες που κατέστησαν τόσο ορατές τις εξαιρέσεις του κανόνα και γιγάντωσαν το φαινόμενο.
To χάσμα ανάμεσα σε κατακτητές και κατακτημένους ήταν τόσο βαθύ, ώστε οι ντόπιοι δωσίλογοι ξεχώριζαν αισθητά μέσα στον κρητικό πληθυσμό, εξ ου και το ακατάσχετο μίσος εναντίον των «Γκεσταπιτών», όπως συνήθως αποκαλούσαν τους «Σουμπερίτες» και γενικά τους δωσίλογους. Η διολίσθηση των «Σουμπεριτών» σε κτηνώδεις πράξεις ανόμοιες με τα έργα και τις ημέρες κάθε άλλης δωσιλογικής οργάνωσης ή παραστρατιωτικού σώματος εκείνης της ταραγμένης εποχής, μοιάζει σαν αντίδοτο στην ανασφάλεια που προκαλούσε η de facto τοποθέτηση τους στο πολιτικό και κοινωνικό περιθώριο.
Κι αν δεν μιλούσαμε μάλιστα με ιστορικούς, αλλά με ιατρικούς όρους, η αποτέφρωση των 14 γυναικών στην Καλή Συκιά Ρεθύμνου στις 6 Οκτωβρίου του 1943, πράξη που ξεχώρισε τον Σούμπερτ από τους άλλους Γερμανούς και η αποτρόπαια σφαγή στο Χορτιάτη στη Θεσσαλονίκη, με μητέρες και παιδιά να καρφώνονται με ξιφολόγχες και να πετιούνται στα φλεγόμενα κτίρια, ίσως να μπορούσε να εξηγηθεί ως αποτέλεσμα της ώσμωσης μερικών ψυχολογικά και κοινωνικά νοσηρών προσωπικοτήτων, μη εξαιρουμένου φυσικά και του ίδιου του Σούμπερτ.
Διαβάστε ακόμη
Ομάδα «Σατανάς», αντίσταση στη γερμανοκρατούμενη Κρήτη
Ο θάνατος του καπετάν Αντώνη Γρηγοράκη «Σατανά»
Βιβλιογραφία:
-
Αντώνης Σανουδάκης – Σανούδος: ΗΡΩΕΣ ΚΑΙ ΔΑΙΜΟΝΕΣ. Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΚΡΟΥΣΩΝΑ, Ταξιδευτής, Αθήνα, 2013.
-
Γ. Χαροκόπου: Η ΑΠΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΚΡΑΪΠΕ, Eurobooks, Αθήνα, 2007.
-
Γεώργιος Καλογεράκης: ΚΡΟΥΣΩΝΑΣ 27 ΙΟΥΛΙΟΥ 2008, ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΑ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ, Εφημερίδα Πατρίς Ηρακλείου, http://www.patris.gr, 30/07/2008.
-
Παντελής Αθανασιάδης: ΕΝΑΣ ΗΡΩΪΚΟΣ «ΣΑΤΑΝΑΣ» ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΝΑΖΙ, http://gkatzios.blogspot.com, 10/03/2014.
-
Κιοσσε Χαρά: Ο ΛΩΡΕΝΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, http://www.tovima.gr, 21/09/2008.
-
Imogen Grundon: ΤHE RASH ΑDVENTURER. Α LIFE OF JOHN ΡENDLEBURY, Libri, London, 2007.
-
Χαραλάμπος Γιανναδάκης: ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΑ ΠΕΡΑΣΜΕΝΑ, Τυποκρέτα, Ηράκλειο, 1995.
-
Θανάσης Φωτίου: Η ΝΑΖΙΣΤΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Η ΑΙΜΑΤΗΡΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΦΡΙΤΣ ΣΟΥΜΠΕΡΤ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ «ΣΩΜΑΤΟΣ ΚΥΝΗΓΩΝ» ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΧΙΚΗ ΚΡΗΤΗ ΚΑΙ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, Επικεντρο, Αθήνα, 2011.
-
Ιάσωνας Χανδρινός: ΣΟΥΜΠΕΡΙΤΕΣ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΚΡΟΥΣΩΝΑΣ, http://www.crete-news.gr, 28/04/2015.
-
Antony Beevor: ΚΡΗΤΗ. Η ΜΑΧΗ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ, Γκοβόστη, Αθήνα, 2004.
-
National Geographic: 1940-41 ΕΛΛΑΔΑ Η ΠΡΩΤΗ ΝΙΚΗ, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, 2001
-
Αρχεία Εθνικής Αντίστασης (1941-1944): ΑΝΤΑΡΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ, Γενικό Επιτελείο Στρατού / ΔΙΣ , Τόμος 6, 1998.
-
Προσωπικές ανέκδοτες σημειώσεις και ημερολόγιο του βετεράνου της αντίστασης Μιχάλη Παττακού, από το χωρίο Αποδούλου, της επαρχίας Αμαρίου Ρεθύμνης.
* Ιδιαίτερες ευχαριστίες στην κυρία Μαρία Ευαγγελινού της οποίας η συμβολή στην ανάδειξη των φωτογραφικών ντοκουμέντων του άρθρου, ήταν αμέριστη και ανιδιοτελής.
