Το Βραβείο Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Κληρονομιάς/ Europa Nostra κέρδισε η βυζαντινή εκκλησία της Νάξου Αγία Κυριακή για τις μοναδικές τοιχογραφίες του 8ου και 9ου αιώνα.
Βραβείο για το συλλογικό έργο αποκατάστασης των ψηφιδωτών της Μεταμόρφωσης στην αψίδα της βασιλικής στην Μονή Αγίας Αικατερίνης του Σινά και στην κατηγορία Αποκατάσταση στο Ζωγράφειο, το ελληνικό σχολείο στην Κωνσταντινούπολη.
Σύμφωνα με την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής οι νικητές του βραβείου θα τιμηθούν σε τελετή που θα γίνει στις 22 Ιουνίου στο Βερολίνο, στη διάρκεια της πρώτης Συνόδου Κορυφής που θα πραγματοποιηθεί για την Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Κληρονομιά.
Η τελετή θα γίνει παρουσία του Προέδρου της Γερμανίας Φρανκ Βάλτερ Στάινμαγερ, ο οποίος είναι επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Έτους Πολιτιστικής Κληρονομιάς στη Γερμανία.
Βυζαντινός ναός Αγίας Κυριακής, Νάξος
Η Αγία Κυριακή είναι μία βυζαντινή εκκλησία, στην οποία διασώζεται ένα σπάνιο σύνολο ανεικονικού διακόσμου, που φιλοτεχνήθηκε στην πρώτη ή στη δεύτερη Εικονοκλαστική περίοδο (726-787 μ.Χ., 813-843 μ.Χ.). Η εκκλησία βρίσκεται σε μία απομακρυσμένη αγροτική περιοχή, η οποία ήταν για πολλά χρόνια παραμελημένη. Το έργο αποκατάστασής της αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα ευρωπαϊκής συνεργασίας. Οι πηγές χρηματοδότησής του ήταν αποκλειστικά ιδιωτικές χορηγίες, προερχόμενες αρχικά από την πρωτοβουλία Swiss Initiative, και εν συνεχεία από τον σύνδεσμο “Association Hagia Kyriaki”, με τη συνδρομή του ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστόπουλου. Επιπροσθέτως, σημαντική χρηματοδότηση προήλθε από την ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, που έλαβε χορηγίες από το Ίδρυμα Λεβέντη και το ζεύγος Αθανασίου και Μαρίνας Μαρτίνου.
Η Αγία Κυριακή είναι ένας μονόχωρος τρουλλαίος ναός. Ο ναός διαθέτει ένα παράλληλο προς αυτόν καμαροσκεπές παρεκκλήσιο νοτίως, κι έναν κοινό επίσης καμαροσκεπή νάρθηκα στη δυτική πλευρά, που προστέθηκαν στο βασικό οικοδόμημα σύντομα μετά το πέρας της κατασκευής του. Επιπροσθέτως, ένα ακόμα μικρό παρεκκλήσιο -που βρίσκεται σε ερειπιώδη κατάσταση- προστέθηκε νοτίως του ναού. Μέχρι προσφάτως, η εκκλησία ήταν προσβάσιμη μόνο μέσω ενός μονοπατιού, που ξεκινούσε από την Απείρανθο.
Ο ναός της Αγίας Κυριακής είναι εξαιρετικής σημασίας, καθώς ο αρχικός ανεικονικός διάκοσμός του διασώζεται σχεδόν ακέραιος μέχρι σήμερα. Οι τοιχογραφίες της εικονοκλαστικής περιόδου περιορίζονται σε αναπαραστάσεις σταυρών και ζώων καθώς και σε γεωμετρικά και φυτικά θέματα. Αυτός ο ανεικονικός διάκοσμος αποτελεί μαρτυρία της διαμάχης μεταξύ οπαδών κι αντιπάλων των εικόνων, που δίχασε την Βυζαντινή αυτοκρατορία για παραπάνω από έναν αιώνα, και αρχαιολογικές μαρτυρίες της οποίας διασώζονται σε ελάχιστες περιπτώσεις. Μεταξύ αυτών, οι τοιχογραφίες της Αγίας Κυριακής είναι οι καλύτερα διατηρημένες στο σύμπλεγμα των Κυκλάδων.
Η διείσδυση υδάτων μέσω της στέγης προκάλεσε σοβαρές φθορές τόσο στον φέροντα οργανισμό του κτηρίου, δηλαδή στους τοίχους και στους θόλους, όσο και στις τοιχογραφίες. Το 1993 οι ελβετικοί σύνδεσμοι “J.-G. Eynard of Geneva”και“Amitiés gréco-suisses” ξεκίνησαν τις προσπάθειες διάσωσης του μνημείου. Το 2004 ιδρύθηκε στην
Ελβετία ένας σύνδεσμος εθελοντών “Association Hagia Kyriaki”, με μοναδικό σκοπό τη διάσωση αυτού του απειλούμενου μνημείου από την περαιτέρω φθορά.
Η αποκατάσταση της Αγίας Κυριακής ήταν επιτυχέστατη καθώς διασώθηκε το οικοδόμημα και ο μοναδικός διάκοσμός του, ενώ ταυτοχρόνως προστατεύθηκε με σχολαστικότητα η αυθεντικότητα του μνημείου, με την αποφυγή προσθήκης στοιχείων που θα απέκρυπταν το πέρασμα του χρόνου και την ιστορία του.
Οι κριτές δήλωσαν: «Το έργο αποκατάστασης του οικοδομήματος και του διακόσμου του, που συνδέονται άμεσα με μία σημαντική περίοδο της ευρωπαϊκής σκέψης, έγιναν με σεβασμό κι ευαισθησία. Τα εξαιρετικά αποτελέσματα επετεύχθησαν χάρη σε μία διεθνή και διεπιστημονική συνεργασία, καθώς και στην συνέργεια ιδιωτικών και δημοσίων φορέων».
Επίσης επεσήμαναν: «Έχει επιδειχθεί εξαιρετική προσοχή στη διατήρηση του μνημείου με σεβασμό, εντός ενός μοναδικού περιβάλλοντος και φυσικού τοπίου σε μία απομακρυσμένη περιοχή. Με ιδιαίτερη φροντίδα αποκαταστάθηκε ένα μνημείο που ανήκει, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σε μία συχνά παραμελημένη κατηγορία πολιτιστικής κληρονομιάς». Το έργο αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση για παρόμοια μνημεία της Νάξου, όπου δεκάδες ερειπωμένες εκκλησίες αναμένουν τη λήψη άμεσων μέτρων για την προστασία τους.
Βραβείο στην Τουρκία για την αποκατάσταση του «Ζωγράφειου»
Βραβείο εντυπωσιακών επιτευγμάτων διατήρησης πολιτιστικής κληρονομιάς, έλαβε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Europa Nostra, στα πλαίσια των βραβείων πολιτιστικής κληρονομιάς της ΕΕ για το 2018, η αναπαλαίωση και αποκατάσταση του εγκαταλελειμμένου στην τύχη του από το 1980, που έφυγε και ο τελευταίος του μαθητής, του τότε δημοτικού σχολείου της Κοινότητας Νεοχωρίου, του πανέμορφου ελληνικού χωριού του Βοσπόρου.
Έκτοτε μέχρι την αναπαλαίωση που έγινε το 2016 κατά διαστήματα στέγαζε άπορες οικογένειες του χωριού και ειδικότερα μετά τους σεισμούς του 1999 είχε υποστεί σοβαρές ζημιές και ρωγμές.
Η σχολή που θεωρείται μικρογραφία της Μεγάλης του Γένους Σχολής, έχει χτιστεί το 1871 από τον αρχιτέκτονα Δημάδη, (αρχιτέκτονα και της Μεγάλης του Γένους Σχολής), με χρηματοδότηση του Χρηστάκη Ζωγράφου για να γίνει το Ζωγράφειο Παρθεναγωγείο. Επιγραφή που δεσπόζει και σήμερα στο εξαίρετα συντηρημένο κομψοτέχνημα του Δημάδη.
Το κτίριο έχει επισκευαστεί πιστά στα αρχικά του σχέδια, για τελευταία φορά το 1954 από τον Νεοχωρίτη αρχιτέκτονα Βασίλειο Βίγκα.
Η εφοροεπιτροπή της Κοινότητας Παναγίας Νεοχωρίου το 2015 αποφάσισε την αναπαλαίωση και αξιοποίηση του κτιρίου που πλέον κατέρρεε, μόνο για εκπαιδευτικό σκοπό. Η σχολή ενοικιάστηκε στο British School of Tarabya για τις τάξεις του νηπιαγωγείου και του δημοτικού με τον όρο της πιστής αναπαλαίωσης.
Ο διακεκριμένος και βραβευμένος άλλες 2 φορές αρχιτέκτων αναπαλαιώσεων Μεχμέτ Αλπέρ ανέλαβε την πιστή αναπαλαίωση και η σχολή επαναλειτούργησε το 2017.
Ο πρόεδρος της Κοινότητας Παναγίας Νεοχωρίου Λάκης Βίγκας που μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ εξέφρασε την ικανοποίησή του για την βράβευση που “επιβεβαιώνει” όπως τόνισε χαρακτηριστικά, “ότι η αξιοποίηση των ακινήτων της κοινότητας που είναι κληρονομιά και παρακαταθήκη των προγόνων μας μπορεί και επιβάλλεται να γίνεται με σεβασμό στην ιστορία και την πολιτιστική μας κληρονομιά. Σήμερα το κτίριο αυτό είναι και πάλι ζωντανό, εξυπηρετεί την παιδεία, δηλαδή τον πολιτισμό, αλλά δεν έχασε τίποτε από την ταυτότητά του. Κι αυτό είναι το ζητούμενο. Τα κτίρια των ευαγών μας ιδρυμάτων να αξιοποιούνται για να εξασφαλίζουν πόρους για το έργο των ομογενειακών κοινοτήτων αλλά με σεβασμό στην ιστορία και την παράδοση.”
